Boşanmada Maddi Tazminat, Nedir ve Nasıl Talep Edilir? 2024

 

Türk Medeni Kanunu (TMK) madde 174/1, boşanma nedeniyle zarar gören tarafın, boşanmada maddi tazminat talep etme hakkını düzenler. Bu hüküm, kusura dayalı bir sorumluluk anlayışına dayanır. Zarar, kusurlu tarafın boşanmaya sebep olan davranışları sonucu ortaya çıkar ve bu zararın tazmini amacıyla maddi tazminat talep edilebilir. Bu bağlamda, maddi tazminatın hukuki niteliği, haksız fiil tazminatı olarak değerlendirilir.

Maddi Tazminat Talebinin Amacı ve Miktarının Belirlenmesi

Boşanma sonucunda maddi tazminat talebinin amacı, kusursuz veya daha az kusurlu tarafın uğradığı maddi zararı gidermektir. Bu düzenleme, boşanan eşin evlilik sırasında sahip olduğu hayat standardını boşanmadan sonra da devam ettirebilmesini amaçlar. Maddi tazminatın miktarının belirlenmesinde, evlilik süresince eşin sürdüğü hayat standardı dikkate alınır.

Maddi Tazminat Talebinin Ayrı Bir Dava Olarak İlerletilmesi

Maddi tazminat, boşanma davasıyla birlikte veya boşanma kararından sonra ayrı bir dava ile talep edilebilir. 4721 sayılı TMK’nın 174. maddesinde “taraf” ifadesinin kullanılması, maddi ve manevi tazminatın boşanma davası sona erdikten sonra ayrı bir davayla istenebileceğine işaret eder. Dolayısıyla, maddi tazminat boşanma davasıyla birlikte veya ayrı bir dava ile talep edilebilir.

Maddi Tazminat Alacağının Hukuki Statüsü

Maddi tazminat alacağı, borçlunun onayına gerek olmaksızın üçüncü kişiye devredilebilir ve alacaklının ölümü halinde mirasçılara geçer. Ayrıca, maddi tazminat hakkından feragat edilebilir ve bu alacak rehin edilebilir. Maddi tazminat borcunun takas edilmesine engel yoktur. Ancak, TMK madde 174 gereğince hükmedilen maddi tazminat alacağı, haczedilebilir niteliktedir.

 

 

Boşanmada Maddi Tazminatın Koşulları

Maddi Tazminat Talebinin Şartları

Maddi tazminatın talep edilebilmesi için bazı koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu koşullar arasında, tazminat talep eden tarafın boşanmaya sebep olan olaylarda kusursuz veya az kusurlu olması, tazminat talep edilen tarafın kusurlu olması, tazminat talep eden tarafın boşanma sonucunda mevcut veya beklenen bir menfaatinin ihlal edilmiş olması (maddi zararın oluşması) ve boşanma ile maddi zarar arasında nedensellik bağının bulunması yer alır. Talebin değerlendirilmesi sırasında, öncelikle boşanma sebebiyle eşin mal varlığında bir azalmanın gerçekleşip gerçekleşmediği tespit edilmelidir.

Mal Rejiminin Tasfiyesi ve Maddi Tazminat

Bazı görüşlere göre, maddi tazminat talebinin değerlendirilmesi için öncelikle eşler arasındaki mal rejiminin tasfiye edilmiş olması gerekmektedir. Bu, mal rejimi tasfiyesinin sonuçlanmış olması veya tazminat davası ile birlikte açılmış olması anlamına gelir.

Malların tasfiyesi sonucunda tarafların ekonomik durumlarında önemli değişiklikler olabilir ve tarafların gerçek ekonomik durumları ancak tasfiyeden sonra netleşecektir. Ancak, uygulamada mal rejiminin tasfiyesi davaları genellikle boşanmanın kesinleşmesi itibarıyla görülmekte ve boşanmanın kesinleşmesi tasfiye davalarında bekletici mesele olarak kabul edilmemektedir. Bu nedenle, boşanma davası ile ileri sürülen tazminat taleplerinin karara bağlanması için tasfiyenin beklenmesi, uygulamadaki sorunlar nedeniyle mümkün olmayabilir.

Hukuka Aykırılık Unsuru ve Maddi Tazminat

TMK’nın 174. maddesi, boşanma halinde maddi ve manevi tazminatı düzenlerken, hukuka aykırılıktan açıkça bahsetmemiştir. Ancak, maddenin hukuka aykırılık kavramını içermemesi, hukuka aykırılığın aranmayacağı anlamına gelmez. Boşanma halinde talep edilen maddi ve manevi tazminat, tazminat olmaları nedeniyle sorumluluk hukuku ilkelerine tabidir. Bu bağlamda, TMK madde 174’te hukuka aykırılık unsuru, boşanmaya neden olan fiiller açısından aranır.

Eğer boşanmaya neden olan fiil, emredici hukuk kurallarına, ahlaka veya genel davranış kurallarına aykırı ise ve olayda hukuka uygunluk nedenleri (TMK madde 24, TBK madde 62, TBK madde 63) bulunmuyorsa, fiil hukuka aykırı kabul edilir.

Maddi Tazminatın Şartları

Maddi tazminat, boşanma sürecinin en önemli unsurlarından biridir ve talepte bulunacak tarafın kusuru, maddi zararın niteliği ve zarar ile boşanma arasındaki nedensellik bağı gibi çeşitli kavramlar bu sürecin değerlendirilmesinde kritik rol oynamaktadır.

Kusur, talebin kabul edilip edilmeyeceğini belirleyen ana faktörlerden biri olup, talepte bulunan tarafın kusursuz veya daha az kusurlu olması gerekmektedir.

Maddi zarar ise, kişinin mal varlığında iradesi dışında meydana gelen azalmayı ifade eder ve boşanma nedeniyle uğranılan maddi zarar, genellikle mevcut veya beklenen menfaatlerin zedelenmesi şeklinde tanımlanır.

Zararın boşanma yüzünden doğmuş olması ve zarar ile boşanma arasında bir nedensellik bağının bulunması, tazminat talebinin kabul edilmesi için gereklidir. Bu kavramlar, maddi tazminatın değerlendirilmesinde ve hükmedilmesinde temel unsurlar olarak ön plana çıkmaktadır.

Kusur

1. Maddi Tazminat Talebinde Bulunan Tarafın Kusuru:
   • Talepte bulunan tarafın kusursuz ya da daha az kusurlu olması gereklidir.
   • Kusurun derecesi ve taraflar arasındaki kıyaslama, talebin sonucunu etkileyebilir.
2. Kusurun Derecelendirilmesi ve Maddi Tazminat Talebi:
   • Talepte bulunan tarafın kusuru, evlilik birliğinin sona ermesine neden olan olaylarda ikincil derecede kalıyorsa, hakim tazminat miktarında indirim yapabilir.
   • Eşlerin eşit kusurlu olmaları durumunda, maddi tazminat talebinin kabul edilip edilmeyeceği konusunda net bir açıklık bulunmamaktadır.
3. Talep Edilen Tarafın Kusuru ve Maddi Tazminat:
   • Maddi tazminatın hükmedilebilmesi için, davalı tarafın kusurlu olması ve bu kusurun evlilik birliğinin sona ermesinde önemli bir etken olması gereklidir.
   • Kusurlu olmayan veya boşanmaya sebep olmayan eşten tazminat talep edilemez.
4. Yargıtay’ın Kusur Değerlendirmesi:
   • Yargıtay, kusur değerlendirmesinde çeşitli kriterler belirlemiştir ve duruma göre maddi tazminat taleplerini değerlendirir.
5. Anlaşmalı Boşanma ve Maddi Tazminat:
   • Anlaşmalı boşanma durumunda, eğer anlaşma protokolü hakim tarafından onaylanmamışsa, tazminat talebi Borçlar Kanunu’nun genel hükümlerine göre değerlendirilir ve TMK madde 174/1’e dayalı tazminat talebi reddedilir.

Maddi Zarar: Mevcut Menfaat ve Beklenen Menfaat

1. Maddi Zararın Tanımı:
   • Maddi zarar, kişinin mal varlığında iradesi dışında meydana gelen azalmadır. Boşanma nedeniyle uğranılan maddi zarar, genel anlamdaki maddi zarardan farklıdır.
2. Mevcut Menfaat:
   • Mevcut menfaat, evlilik birliği devam ediyor olsaydı, kusursuz ya da daha az kusurlu olan tarafın elde etmeye devam edeceği yararlardır.
   • Mevcut menfaatin belirlenmesinde, evliliğin eşlere sağladığı yararlar ve tarafların evlilik içindeki görevleri dikkate alınır.
3. Beklenen Menfaat:
   • Beklenen menfaat, evlilik devam etmiş olsaydı ileride elde edilecek yararlardır. Bu kavram, gelecekte mal varlığında meydana gelebilecek artışları ve henüz gerçekleşmemiş ancak beklenen menfaatleri kapsar.
4. Miras Hakkı ve Beklenen Menfaat:
   • Boşanma ile eşlerin birbirlerine mirasçı olma hakkı sona erer. Miras haklarının beklenen menfaat olarak kabul edilmesi durumunda, talep eden eşin, beklenen hakkın ihlal edildiğini ispatlaması gerekir.
5. Yargıtay’ın Yaklaşımı:
   • Yargıtay’ın yerleşik görüşüne göre, “mevcut ve beklenen menfaat” kavramı altında, evlilik birliğinin sürdüğü dönemde, bir eşin diğer eşten makul ölçüde bekleyebileceği davranışlardan kaynaklanan kayıplar anlaşılmalıdır.

Nedensellik Bağı ve Maddi Tazminat

1. Nedensellik Bağı Tanımı:
   • Nedensellik bağı, bir eylemin olayların normal akışında meydana getirebileceği zararlarla olan mantıksal ilişkiyi ifade eder. TMK madde 174/1’de aranan nedensellik bağı, Borçlar Kanunu’ndaki nedensellik bağından farklı olarak Aile Hukukunun özelliklerine uygun bir nedensellik bağıdır.
2. Nedensellik Bağının Kurulması:
   • Tazminat talebinin kabul edilebilmesi için zararın boşanma yüzünden doğmuş olması ve zarar ile boşanma arasında bir nedensellik bağının bulunması gereklidir.
3. Nedensellik Bağının Tespiti:
   • Nedensellik bağının tespitinde, evliliğin devamı boyunca meydana gelen ve boşanmaya neden olan olaylar esas alınmalıdır. Tazminat talep eden eşin, davalının kusurlu davranışları ile boşanmaya ve zarara sebebiyet verdiğini ispat etmesi gereklidir.
4. Kusurun Etkisi:
   • Eğer tazminat talebinde bulunan tarafın kusuru, evlilik birliğinin sona ermesi arasında bir sebep-sonuç ilişkisi oluşturuyorsa, bu durumda tazminat talebi reddedilebilir. Tarafların her ikisi de aynı derecede kusurlu ise veya tazminat talebinde bulunan tarafın kusuru, zarar ile boşanmaya sebep olan davranış arasındaki uygun illiyet bağını kesecek yoğunlukta ise maddi tazminat talebi reddedilir. Bu durum, “hiç kimse kendi kusuruna dayanarak hak talep edemez” ilkesinin bir sonucudur.

Maddi Tazminat Talebi ve Süreci

Maddi tazminat talebi, boşanma davalarının önemli bir parçasıdır ve belirli kurallara tabidir. Talep, açık ve net bir şekilde yapılmalı, süresi içinde olmalı ve taleple bağlılık kuralına uygun olmalıdır. Anlaşmalı boşanma durumunda, tarafların maddi tazminat konusunda anlaşmaları ve hakimin bu anlaşmayı onaylaması gerekir.

Talebin Önemi ve Şartları

Maddi tazminat için hakimin karar verebilmesi, bu yönde bir talebin olmasını gerektirir. Davacı veya davalı olma şartı olmaksızın, her iki taraf da maddi tazminat talep edebilir. Talep, sözlü veya yazılı olabilir ancak sözlü taleplerin mahkeme tutanağına geçirilmesi zorunludur. Talepte bulunan taraf, tazminatın niteliğini, miktarını ve istenen para birimini açıkça belirtmelidir. Hakim, talebin belirsiz olması durumunda, somutlaştırma yükü gereğince talebi açıklığa kavuşturmalıdır.

Taleple Bağlılık Kuralı

Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 26’da düzenlenen taleple bağlılık kuralı gereğince, hakim talepten farklı bir karara veya talebi aşan bir karara hükmedemez. Ancak, duruma göre talep sonucundan daha azına karar verebilir. Eğer talep yoksa veya maddi tazminat istenmediği belirtilmişse, hakim tarafından resen maddi tazminata hükmedilemez.

Talepten Vazgeçme ve Para Birimi

Maddi tazminat talebinden kısmen veya tamamen vazgeçilebilir. Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 99 gereğince, borçların ödeme para birimi Türk Lirası’dır. Ancak taraflar arasında başka bir para birimiyle ödeme yapılması kararlaştırılmışsa ve aksine bir anlaşma yoksa, borç ödeme günündeki rayiç üzerinden Türk Lirası’yla ödenebilir. Dolayısıyla, maddi tazminat talebi Türk Lirası cinsinden yapılmalıdır.

Talep Süresi ve Islah

Maddi tazminat talebi, süresinde olmalıdır. HMK m. 141 uyarınca, iddianın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı kapsamında, maddi tazminat talebi de bulunur. Usulüne uygun yapılan ıslahla, talep edilen maddi tazminat miktarı artırılabilir.

Anlaşmalı Boşanma ve Maddi Tazminat

Anlaşmalı boşanma davasında, tarafların boşanmanın mali sonuçları konusunda anlaşmaları gerekir. Anlaşmalı boşanma kararı kesinleştikten sonra, taraflar boşanmanın mali sonuçları ile ilgili ayrı bir dava açamazlar ve kesinleşme tarihi öncesi açılan davalar konusuz kalır.

Maddi Tazminat Miktarının Belirlenmesi

Maddi tazminat miktarının belirlenmesi, tarafların ekonomik ve sosyal durumlarının yanı sıra, kusur oranları ve uğranılan zararın boyutunu dikkate alarak yapılır. Hakim, hakkaniyet ilkesine göre uygun bir tazminat miktarını tespit eder. Bu miktar, her somut olayın özelliğine göre değişkenlik gösterir.

Talep ve Anlaşma

Maddi tazminata karar verilebilmesi için, bu yönde bir talebin olması şarttır. Boşanmanın feri sonuçlarına ilişkin anlaşma, hakim tarafından uygun bulunması halinde geçerlidir. Taraflar, maddi tazminat miktarını karşılıklı olarak belirleyebilirler. Ancak, anlaşmanın geçerliliği için hakimin onayı gereklidir. Hakimin takdirine bırakılan durumlarda ise, uygun bir maddi tazminat miktarının belirlenmesi gerekir.

Maddi Tazminat Miktarının Hesaplanması

Hakim, maddi tazminat miktarını belirlerken, tarafların sosyal ve ekonomik durumlarını, kusur derecelerini ve uğranılan zararı dikkate alır. Zararın tespiti için, tazminat talep eden eşin mevcut ve beklenen menfaatlerinin incelenmesi gereklidir. Zararın matematiksel olarak hesaplanamaması nedeniyle, kanun “uygun bir tazminat” ifadesini kullanır. Uygun tazminat miktarı, her somut olayın özelliğine göre değişiklik gösterebilir.

Tazminat Miktarının Belirlenmesinde Dikkate Alınacak Faktörler

Hakim, maddi tazminat miktarını belirlerken şu faktörleri dikkate almalıdır:

1. Tarafların ekonomik ve sosyal durumları.
2. Evlilik süresi.
3. Tarafların kusur oranları.
4. Zedelenen menfaatlerin yoğunluğu ve ağırlığı.
5. Tarafların sağlık durumları, eğitim düzeyleri ve gelecekteki kazanç sağlama olanakları.
6. Yaşları ve yeniden evlenme şansları.
7. Mal rejiminin tasfiyesinden doğan haklar.
8. Sigorta poliçeleri ve kişisel birikimler.

Maddi Tazminat Talebinin Sınırları

Maddi tazminat talebi, talep edilen miktarın somutlaştırılması gerektiği için, belirli sınırlara tabidir. Hakim, talepten fazlasına karar veremez ancak duruma göre talep sonucundan daha azına karar verebilir. Maddi tazminat, Türk parası ile talep edilmelidir ve yabancı para birimi üzerinden ödenmesine ancak taraflar arasında bir anlaşma varsa karar verilebilir.

Maddi Tazminatın Ödenme Biçimi

Maddi tazminatın ödenme biçimi, tarafların anlaşması veya hakimin takdiri ile belirlenir. Tazminatın miktarı ve ödenme şekli, tarafların durumuna ve somut olayın özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Hakim, maddi tazminatın ödenmesinde hakkaniyet ilkesini gözeterek karar verir.

Kanuni Düzenleme

Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 176. maddesi, maddi tazminatın ödenme biçimini düzenler. Buna göre, maddi tazminatın toptan veya durumun gereklerine göre irat biçiminde ödenmesine karar verilebilir. Ödenme biçimini genellikle hakim kararlaştırır, ancak tarafların bu konuda anlaşmalarına da izin verilir.

Ayni Tazminat

Tazminat olarak bir mal varlığı, örneğin işletme, aile konutu veya başka bir konutunun tazminat istenen eşe bırakılması, ayni tazminata örnektir. Tazminatın ayın olarak ödenmesi, tarafların anlaşması veya hakimin somut olayın özelliklerine göre kararı ile mümkün olabilir.

İrat Şeklinde Ödeme

Maddi tazminatın irat şeklinde ödenmesi, ödenecek toplam miktarın belirlenmemiş olduğu, ancak aralıklı yapılacak ödemelerin belirli bir süre veya şartlara bağlı olduğu durumları ifade eder. Hakim, yükümlü eşin mali durumu uygun değilse irat şeklinde ödemeye karar verebilir.

Toptan Ödeme

Hakim, tazminatı ödeyecek tarafın mali durumu uygun ise toptan biçimde ödemeyi öngörebilir. Toptan ödenmesine karar verilen tazminatın bölünerek veya taksitler halinde ödenmesine karar verilemez.

Tazminat Miktarının Belirlenmesi

Hakim, maddi tazminatın miktarını belirlerken, tarafların ekonomik ve sosyal durumlarını, kusur derecelerini ve uğranılan zararı dikkate alır. Tazminat miktarı, her somut olayın özelliğine göre değişkenlik gösterir.

Faiz

Maddi tazminat, boşanma hükmünün kesinleştiği tarihte hüküm ifade eder ve bu tarihten itibaren faize hükmedilebilir. Faiz oranı, kesinleşme tarihindeki yasal faiz oranına göre belirlenir. Eğer maddi tazminat ayrı bir dava ile talep edilmişse, faize bu dava tarihinden itibaren hükmedilir.

Maddi Tazminat Miktarının Değiştirilmesi

Maddi tazminat miktarının değiştirilmesi, tarafların mali durumlarındaki değişikliklere ve boşanma sonrası ortaya çıkan durumlara göre yapılabilir. Hakim, hakkaniyet ilkesini göz önünde bulundurarak iradın artırılmasına, azaltılmasına veya kaldırılmasına karar verebilir.

Kanuni Düzenleme: Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 176. maddesi, maddi tazminat iradının değiştirilmesine imkan tanır. İradın artırılması, azaltılması veya kaldırılması, tarafların mali durumlarındaki önemli değişiklikler veya boşanma sonrası ortaya çıkan durumlar göz önünde bulundurularak yapılabilir.

İradın Değiştirilmesi:

• Artırılması: İradın artırılması, alacaklının mali durumunun iyileşmesi veya borçlunun mali gücünün artması gibi durumlarda mümkündür.
• Azaltılması: İradın azaltılması, borçlunun mali gücünün azalması veya alacaklının mali durumunun iyileşmesi gibi durumlarda gerçekleşebilir.
• Kaldırılması: İrad, taraflardan birinin ölümü, alacaklının yeniden evlenmesi veya maddi tazminatı gerektiren sebebin ortadan kalkması gibi durumlarda kaldırılabilir.

Ölüm Durumunda: Maddi tazminat, alacaklı tarafın ölümü halinde mirasçılarına geçer. Eğer tazminat yükümlüsü taraf ölürse, mirasçıları maddi tazminatı ödemekle yükümlüdür, ancak mirası reddetmemiş olmaları gerekir.

Özel Durumlar:

• Boşanma hükmünün kesinleşmesinden sonra taraflardan birinin vefat etmesi durumunda, vefat edenin mirasçıları davaya dahil edilerek tazminat talebi karara bağlanır.
• Maddi tazminatın irat şeklinde ödenmesine karar verildiği durumlarda, taraflardan birinin vefat etmesi ile irat kendiliğinden sona erer.
• Ödenmemiş olan muaccel tazminat iratları ile ödenmemiş olan toptan tazminat alacak veya borç olarak miras bırakanın terekesinde yer alır.

Maddi Tazminat ile İlgili Usul Hükümleri

Görevli Mahkeme

Maddi tazminat talepleri, boşanmanın feri sonuçları arasında yer aldığı için asliye hukuk derecesinde olan aile mahkemesi görevlidir. Aile mahkemesinin olmadığı yerlerde asliye hukuk mahkemesi aile mahkemesi sıfatıyla hareket eder.

Yetkili Mahkeme

• Boşanma davası içinde maddi tazminat talebi ileri sürülmüşse, yetkili mahkeme boşanma davasına göre belirlenir.
• Boşanma kararından sonra maddi tazminat talep ediliyorsa, genel yetki kuralları geçerli olur.

Davanın Tarafları

• Boşanma davası ile birlikte maddi tazminat talep ediliyorsa, davacı ve davalı eşlerdir.
• Boşanma kararından sonra maddi tazminat talep ediliyorsa, davacı kusursuz veya az kusurlu eski eş, davalı ise kusurlu eski eştir.

Sulh ve Arabuluculuk

Hakim, tarafları boşanmanın mali sonuçları konusunda sulh veya arabuluculuğa teşvik edebilir.

Feragat ve Islah

Maddi tazminat talebinden feragat edilebilir ancak feragatten sonra ıslah yoluyla talepte bulunulamaz.

Harçlar ve Vekalet Ücreti

• Boşanma ile birlikte maddi tazminat talep ediliyorsa, ayrı bir harca tabi değildir.
• Bağımsız bir dava ile maddi tazminat talep ediliyorsa, talep edilen tazminat tutarı üzerinden nispi harca tabidir.
• Vekalet ücreti, Avukatlık Kanunu’nun ilgili maddesi uyarınca belirlenir.

İhtiyati Tedbir ve İhtiyati Haciz

• Maddi tazminat talebi için ihtiyati tedbir kararı verilmez.
• İhtiyati haciz, henüz doğmamış olan maddi ve manevi tazminat ile yoksulluk nafakası talepleri için uygulamada verilmemektedir.

Önemli Linkler

• Türk Medeni Kanunu
• Türk Borçlar Kanunu
• Yoksulluk Nafakası
• Yoksulluk Nafakası Dilekçeleri
• Boşanma Avukatı

Sıkça Sorulan Sorular